Edgar Allan Poe

Edgar Allan Poe:

(ur. 19 stycznia 1809, zm. 7 października 1849)

Kim był Edgar Allan Poe?

Był poetą i powieściopisarzem amerykańskim. Pracował również jako krytyk i redaktor. Był przedstawicielem romantyzmu w literaturze amerykańskiej. W twórczości Poe'go dominowały wątki fantastyki oraz horroru. Zapoczątkował gatunek noweli kryminalnej. Jego prozę charakteryzował silny psychologizm postaci. oraz surrealistyczne, skrajne brutalne opisy makabry. W jego twórczości można znaleźć postawy choroby wieku-neurozy, świadomości dualizmu świata czy też bólu istnienia. Był inspiracją dla wielu poetów, również polskich.

Życie:

Urodził się w 1809 roku w Bostonie. Jego rodzice byli aktorami. Obydwoje stosunkowo szybko go obumarli, a młodym Edgarem zajęli się państwo Poe, którzy nie mieli jeszcze własnego potomstwa. Jako dziecko przejawiał żywą inteligencję oraz skłonność do życia w świecie tworów własnej imaginacji. W okresie dorastania to niedopasowanie pasierba i jego opiekuna przerodziło się w otwarty konflikt. Nie będąc w stanie się sam utrzymać zaciągnął się do armii Stanów Zjednoczonych jako szeregowy. Ostatecznie jednak został zwolniony po znalezieniu dal niego zastępstwa. Poe wyjechał do akademii West Point i immatrykulował się jako kadet. W lutym 1831 po opuszczeniu Nowego Jorku wydał poezję w 3 tomach zwaną po prostu "Poems". Po śmierci brata zaczął podejmować poważniejsze próby związane z pisaniem. Zaczął karierę jako pisarz. Poe, mimo prób kontynuowania pomyślnej kariery literackiej, był zmuszony stale do zwracania się z upokarzającymi błaganiami o pieniądze. W czerwcu 1940 roku autor opublikował prospekt, ogłaszając intencje do założenia własnego czasopisma, "The Stylus". Magazyn jednak nie ujrzał światła dziennego za jego życia. W styczniu 1842 roku pokazały się pierwsze oznaki gruźlicy. Wyzdrowiał tylko częściowo. Zaczął pić jeszcze intensywniej przez stres spowodowany chorobą. 29 stycznia 1845 roku jego wiersz "Kruk" pojawił się w Evening Mirror i zyskał ogromną popularność (zapłacono mu za publikacje tylko 9 dolarów!). The Broadway Journal upadł w 1846 roku. Jego żona zmarła 30 stycznia 1947 roku. Po jej śmierci poeta był coraz mniej stabilny. Zaczął się zalecać do poetki Sarah Helen Whiteman. Jednak ich związek się nie udał. Poe wrócił do Richmond. 7 października 1849 roku zmarł mimo pomocy lekarskiej. GAzety donosiły o takich powodach zgonu jak zator mózgu i zapalenie mózgu. Jednakże rzeczywista przyczyna śmierci Poe'go pozostaje tajemnicą. Jeszcze przed rokiem 1872 przyjmowano, że padł on ofiarą ludzi, którzy kilkakrotnie siłą zmuszali do głosowania na określonego kandydata w okresie wyborczym, ale spekulacje dotyczyły też majaczeń alkoholowych, choroby serca, epilepsji, kiły, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, cholery czy też wścieklizny.

Kruk:

"Noc już była, północ zgoła; rozmyślałem w pocie czoła

Nad trwożliwą tajemnicą z dawna zapomnianych ksiąg,

Przysypiając niespodzianie, gdy rozległo się pukanie,

Jakby ciche chrobotanie w mój samotny, senny dom.

"Jakiś gość", powiadam sobie, "w mój samotny stuka dom,

Nocny gość - i tylko on".

Ach, dokładnie to pamiętam: zima, grudzień, noc posępna,

Ogień, co dogasał w mękach, słał na ziemie legion zmor.

Nagle zapragnąłem świtu, wiedząc, że już nie wyczytam

Z ksiąg pociechy i dosytu po najmilszej mej Lenore!

Tej, o której aniołowie jedni mówią dziś - Lenore -

Ja już nigdy! Nevermore!

Skrzętny, smętny, jedwabisty szelest zasłon płomienistych

Płoszył, groził, budził jakiś lęk nieznany dotąd mi,

Więc, by serce oszalałe uspokoić, powtarzałem:

"Puka ktoś - a ja zaspałem. Puka ktoś do moich drzwi.

Zagapiłem się, zaspałem, a tu puka ktoś do drzwi!

Nocny gościu - czy to ty?"

Zaraz jednak, czując w duszy nowy przypływ animuszu,

"Panie!", mówię, "czy też - Pani! Wybaczenia udziel mi,

Gdyż jest faktem, że drzemałem i pukania nie słyszałem,

Było bowiem tak nieśmiałe twe pukanie do mych drzwi,

Żem nie wiedział - czy je słyszę, czy to tylko mi się śni -"

Otworzyłem. Noc i mgły.

Martwą ciszę wiercąc wzrokiem, nie ruszyłem się ni krokiem,

Tylko drżałem, śniąc na jawie sny o jakich nie śnił nikt.

Ciemność była niewzruszona Cisza była niezgłębiona.

Tylko ciszy szept - "Lenora!" - zjawił się i zaraz znikł.

To mój własny szept - "Lenora!" - echo oddawało mi.

Echo. Ciemno. Nocne mgły.

Drzwi zamknąłem. Stoję w cieniu, z biedną duszą na ramieniu,

Gdy wtem słyszę znów pukanie, donośniejsze niźli wprzód.

"To z pewnością coś na dworze, coś u okna wisi może;

Sprawdzę, co też to być może i wyjaśnię cały cud.

Tylko serce uspokoję i wyjaśnię cały cud:

Wiatr kołacze do mych wrót."

Szarpię okno - nic! - a potem z wielkim szumem i trzepotem

Kruk postawny wszedł do środka, zwiastun dawnych, świętych dni.

Ni dzień dobry, ni ukłonu, tylko wzleciał bez pardonu,

Jakby był u siebie w domu, nad komnaty mojej drzwi.

Na Pallady siadł popiersiu, które strzegło moich drzwi.

Przyszedł, wzleciał, siadł i tkwi.

Był mój gość ebonitowy tak dostojny i surowy,

Żem uśmiechnął się wbrew sobie i tak mówię, czyniąc skłon:

"Chociaż łeb twój łysy nieco, widać żeś jest nie byle co.

Groźny, górny i złowrogi - skąd przybywasz? Jak cię zwą?

Czy z plutońskich brzegów nocy tu przybywasz? Jak cię zwą?"

"Nevermore!", powiada on.

Zadziwiłem się niezmiernie, że przemawia tak misternie,

Chociaż sensu w jego mowie nadaremnie szukać by,

Bo czyż widział kto nad drzwiami, na popiersiu Pallas pani

Ptaka, który by powiadał wprost, że imię jego brzmi -

Ptaka, czy też inną zgoła bestię, której imię brzmi

"Nigdy więcej?" Chyba nikt.

A kruk sterczał niewzruszenie na Pallady biustu scenie,

Rzekłszy jedno tylko słowo, jakby duszę zawarł w nim.

Ani słowa już nie wznieci, nieruchomym ślipiem świeci,

Aż szepnąłem: "On odleci, rzuci domu mego próg.

Zniknie za dnia jak nadzieje, rzuci mój samotny próg".

"Nevermore!", zakracze Kruk.

Wypowiedział to tak nagle, tak dorzecznie i dosadnie,

Żem aż drgnął, lecz myślę zaraz: "Jedno słowo tylko zna,

Widać jego pan poprzedni, bólem zdjęty, błędny, biedny,

Sforą plag prześladowany, wciąż powtarzał tylko to -

Lotnych plag ścigany sforą mówił w kółko tylko to: -

'Nigdy więcej! Nevermore'"

Uśmiechając się wbrew sobie kruczoczarnej tej osobie

Miękki fotel przysunąłem gdzie popiersie, ptak i drzwi

I w poduszki zapadając, wnet zacząłem łączyć w całość

Luźne myśli, pragnąc dociec, co też ów z zaświatów ptak,

Miał na myśli, mówiąc tak.

Tym swe myśli zatrudniłem, lecz nic głośno nie mówiłem

Do ptaszysko, co płomiennym okiem świdrowało mnie.

Snułem racje i dowody, głowę wsparłszy dla wygody

Na obiciu aksamitnym, gdzie blask lampy ślizgał się;

Tam, gdzie ona swojej głowy, gdzie blask lampy ślizga się,

Nie położy już - o nie!

Wtem w powietrzu gęstym, parnym - woń kadzideł niewidzialnych;

Puch kobierca stopą smukłą musnął Seraf, co je niósł.

"Przez anioły, znaki święte, Pan Bóg zsyła ci nepenthes!"

- zawołałem w głos - "Nepenthes, byś zapomniał o Lenore!

Pij, nieszczęsny, pij nepenthes, i zapomnij o Lenore!"

Kruk mi na to: "Nevermore!"

"Mów, Proroku z piekła rodem! Czyś jest bies, czy bestia z dziobem,

Czy Kusiciel, czy kurzawa śle cię tutaj na mój próg

- O! Sterany, lecz nietknięty! - na bezludny ląd zaklęty,

Na ten dom mój grozą zdjęty - mów mi prawdę, błagam, mów:

Czy jest balsam w Gileadzie, abym ją zapomnieć mógł?"

"Nevermore!", zakracze Kruk.

"Mów, Proroku z piekła rodem! Czyś jest bies, czy bestia z dziobem,

Na to niebo wysklepione, gdzie nasz wspólny mieszka Bóg -

Czy w Edenie Żyje ona? I czy wezmę ją w ramiona,

Tę, o której tylko anioł po imieniu mówić mógł?

Moją świętą, jasną, czysta, gdy w Edenu wejdę próg?"

"Nevermore!", zakracze Kruk.

"Gdy tak twardy jest twój upór - precz stąd, diable! precz stąd, kruku!

Wracaj w burzę, skąd przybyłeś i w plutoński nocy brzeg!

Czarne pióro niech, mój panie, nawet tutaj nie zostanie

Na pamiątkę tego kłamstwa, którym uraczyłeś mnie!

Zabierz dziób z mojego serca i Pallady opuść biust!"

"Nevermore!" - Więc nigdy już?

Zamilkł po tej odpowiedzi i wciąż siedzi, i wciąż siedzi,

Na Pallady biuście bladym; nad nim lampy złota kruż.

Szklanym wzrokiem w dal wpatrzony, niczym demon rozmarzony;

Na podłogę cień dziobaty rzuca lampy złota kruż,

Cień, co duszę mą nieszczęsną, jak posępny srogi stróż,

Więzić będzie - zawsze już."